1-GEREKÇELİ KARAR NEDİR?
Gerekçeli karar; mahkemenin, yargılama sonunda vermiş olduğu hükmü hangi hukuki
nedenlere dayanarak tesis ettiğini detaylıca açıkladığı, maddi vakalar ile sonuç arasında
hukuki bir bağ kurduğu ayrıntılı karara denir. Mahkemenin, yargılama sonucunda davacı ve
davalının istek ve sonuçları ile ilgili verdiği hükmü şüpheye yer bırakmayacak şekilde
taraflara açık ve net belirtmesi gerekir.
Mahkemenin açık ve net şekilde vardığı hukuki sonucu taraflara bildirmesine hükmün
tefhimi denir. Taraflara tefhim edilen bu karar tutanağa yazılır, yazılan bu karara ise kısa
karar denir. Bu gerekçeli karardan önceki aşamadır. Normal şartlarda hakimin kararını
yazdırırken ve bildirirken taraflara bunu gerekçeleriyle birlikte sunması gerekir. Ancak bu
durum mahkemelerin iş yoğunluğu sebebiyle mümkün olmamaktadır.
Hakim yargılamanın karar aşamasında sadece hüküm fıkrasını yani talep sonucuna karşılık
gelen kısmı taraflara bildirir. Hükmün tefhiminden sonra ise hakimin gerekçeli kararı
yazması gerekir. Mahkeme yargılama sonunda tefhim edilen kısa karara uygun olacak şekilde
belirli bir süre içinde gerekçeli kararı yazmak zorunda olup mahkemelerin bu yükümlülüğü
Anayasada da belirtilmiştir. Ayrıca yazılan bu kararın, yasal ve yeterli olması gerekir.
Böylece mahkemelerin keyfi hüküm vermeleri engellenir. Aksi halde adil yargılanma
hakkının ihlali söz konusu olur.
2- HUKUK VE CEZA YARGILAMALARINDA GEREKÇELİ KARAR MEVZUATI
1. Hukuk Mahkemesinde Gerekçeli Karar: Özel hukuk uyuşmazlıkları (tazminat, alacak,
boşanma, ticari davalar vb.) ile idari davalara bakan mahkemelerin her türlü kararı gerekçeli
yazılmak zorundadır (6100 sayılı HMK m.297/2).
Hukuk Muhakemeleri Kanununun 297 maddenin 1. fıkrasının 3. bendine göre; mahkeme
kararlarında iki tarafın iddia ve savunmalarının özeti, anlaştıkları ve anlaşmadıkları hususlar,
çekişmeli konular hakkında toplanan deliller, delillerin tartışılması, ret ve üstün tutulma
nedenleri, sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarılan sonuç ve hukuki sebebin açıkça
gösterilmesi zorunludur (Y2HD-K.2017/3290).
HMK m.297’e göre, mahkemenin gerekçeli kararı aşağıdaki hususları içermelidir:
Tarafların iddia ve savunmalarının özetini, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları,
çekişmeli vakıalar hakkında toplanan delilleri, delillerin tartışılması ve
değerlendirilmesini, sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarılan sonuç ve hukuki
sebepleri.
Hüküm sonucu, yargılama giderleri ile taraflardan alınan avansın harcanmayan kısmının
iadesi, varsa kanun yolları ve süresini.
Hükmün verildiği tarih ve hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin imzalarını.
Gerekçeli kararın yazıldığı tarihi.
Hükmün sonuç kısmında, gerekçeye ait herhangi bir söz tekrar edilmeksizin, taleplerden her
biri hakkında verilen hükümle, taraflara yüklenen borç ve tanınan hakların, sıra numarası
altında; açık, şüphe ve tereddüt uyandırmayacak şekilde gösterilmesi gereklidir.
2. Ceza Mahkemesinde Gerekçeli Karar: Ceza davalarına bakan mahkemelerin her türlü
kararı, karşı oy dahil, gerekçeli olarak yazılır (5271 sayılı CMK m.34/1). “Gerekçe”
kısmında; mevcut deliller tartışılıp değerlendirildikten sonra, hükme esas alınan ve reddedilen
deliller belirlenmeli, delillerle sonuç arasındaki bağ üzerinde durularak, niçin bu sonuca
ulaşıldığı anlatılmak suretiyle hukuki nitelendirmeye yer verilmeli ve sonuç bölümünde
açıklanan uygulamaların dayanaklarına değinilmelidir (CGK-K.2020/70). Mahkumiyet
hükmünün gerekçesinde gösterilmesi gereken noktalar ise 5271 sayılı CMK’nın 230.
maddesinde yer almaktadır:
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 230:
(1) Mahkumiyet hükmünün gerekçesinde aşağıdaki hususlar gösterilir:
a) İddia ve savunma, bunların dayandırıldığı ve mahkemece toplanan kanıtların neler olduğu,
b) Kanıtların tartışılması, değerlendirilmesi ve reddedilen veya kanıtlama yönünden üstün
tutulan ve kabul edilen kanıtlar ve nedenleri,
c) Tüm bunların ışığında ulaşılan kanı; sanığın suç oluşturduğu kabul edilen eylemi, bunun
yasal unsurları ve nitelendirmesi, uygulanacak kanun maddesi,
ç) Cezayı ağırlatan ve hafifleten yasal ve değerlendirmeye bağlı nedenlerle cezayı kaldıran
yasal nedenlerin bulunup bulunmadığı, bunlara ilişkin istemlerin kabul veya reddiyle temel
cezanın belirlenmesine ilişkin nedenler,
d) Cezanın ertelenmesine, tedbirlerden birine çevrilmesine veya ek güvenlik tedbirinin
uygulanmasına yönelik veya bu konulardaki istemlerin kabul veya reddine ilişkin dayanaklar
gösterilecektir.
(2) Beraat hükmünün gerekçesinde, 223 üncü maddenin ikinci fıkrasında belirtilen hallerden
hangisine dayanıldığının gösterilmesi gerekir.
(3) Ceza verilmesine yer olmadığına dair kararın gerekçesinde, 223 üncü maddenin üçüncü
ve dördüncü fıkralarında belirtilen hallerden hangisine dayanıldığının gösterilmesi gerekir.
(4) Yukarıdaki fıkralarda belirtilen hükümlerin dışında başka bir karar veya hükmün
verilmesi halinde bunun nedenleri gerekçede gösterilir.
Özellikle vurgulayalım ki; ceza mahkemeleri kararlarında hükmün esasını oluşturan hüküm
fıkrasında kanun yollarına başvurma ve tazminat isteme imkanının bulunup bulunmadığının,
başvurma imkanı varsa süresi, şekli ve merciinin açıkça gösterilmesi gerekir (5271 sayılı
CMK’nın 232/6).
3- GEREKÇELİ KARAR NE ZAMAN YAZILIR?
Gerekçeli kararın ne zaman yazılacağı davanın hangi mahkemenin görev alanına girdiğine
göre değişmektedir. Ceza mahkemelerinde görülen davalarda, hükmün verildiği tarihten
itibaren 15 gün içerisinde gerekçeli kararın hazırlanması gerekir. Hukuk mahkemelerinin
görev alanına giren davalarda ise gerekçeli kararın hazırlanma süresi bir aydır. İdare ile vergi
mahkemelerinde de yine bu süre bir ay olarak belirlenmiştir.
4- GEREKÇELİ KARAR NE ZAMAN KESİNLEŞİR?
Gerekçeli kararın kesinleşmesi 2 şekilde görülür;
1. Gerekçeli karara karşı kanunda verilen süre içerisinde kanuna başvurulmaz ise karar
kesinleşir.
2. Gerekçeli karara karşı kanuna başvurulma durumunda istinaf ve temyiz incelemesi yapılır.
İstinaf ve temyiz’i inceleyen üst dereceli mahkemelerin hükmü hukuka uygun bulması
halinde karar kesinliğe kavuşur.İlk derece mahkemenin kararı vermesi üzerine istinaf kanun
yoluna başvuru süresi, hukuk mahkemeleri davalarında, gerekeli kararın tebliğinde 2 hafta
süre tanır. Gerçekleştirile istinaf başvurusu şart koşulursa Bölge Adliye Mahkemesi kararına
karşı da kararın tebliğinden 2 hafta gibi bir süreçte temyiz edilir. Eğer dava ceza mahkemeleri
alanına giriyorsa istinafa başvuru süresi 7 gündür. Ceza mahkemeleri tarafından karar yüze
(tefhim) okunmuşsa istinaf süresi duruşmanın görüldüğü tarihten itibaren başlamış olur.
HUKUK VE CEZA MAHKEMELERİNDE GEREKÇELİ KARAR
